مزاج شناسی

 

بسمه تعالی

با توجه به این که بیماری یکی از مسائلی است که عموم افراد بشر به نوعی با آن دست به گریبان هستند و این امراض از حکمت خداست چرا که پیامبر اکرم میفرمایند: اگر 3چیز در آدمیزاد نبود هیچ چیز سر او را فرود نمی آورد بیماری تنگدستی و مرگ همه اینها در انسان موجود است و با وجود این او همچنان گستاخ است (بحار ج 72 ص 53 ).

و همچنین امام باقر میفرمایند: اگر بدن بیمار نشود به سرمستی میگراید و در بدنی که سر مست شد هیچ خیری وجود ندارد (بحار ج78 ص 158 ).

 

پس انسان ناچار است با این مشکلات جسمی زندگی کند اما زمانی که انسان عارضه ای برایش پیدا شد نباید سریعا اقدام به درمان کند و دارو استفاده نماید. دراین رابطه پیامبر اکرم میفرمایند: تا هنگامی که بدنت درد را تحمل میکند از دارو بپرهیز و هنگامی که درد را تحمل نکرد پس مداوا کن (بحارج62 ص66 ).

و همچنین امیرالمومنین درحکمتهای نهج البلاغه میفرمایند: نوشیدن دارو برای بدن مانند صابون است برای لباس پاکیزه اش میکند ولی کهنه اش هم میکند

ازکلام امیرالمومنین اینچنین استنباط می شود که در بدن انسان همین مورد صدق می کند و افرادی که با کوچکترین احساس درد سراغ دارو می روند شاید درآن لحظه درد را تسکین دهند اما باعث ضعف سیستم دفاعی بدن شده و نسبت به افرادی که دارو استفاده نمی کنند زودتر دچار رخوت وکسالت می شوند.

اما در زمانی که انسان ناچار به استفاده دارو شد باید به دنبال درمان آن برود تا صحت و سلامت را باز یابد و در هیچ شرائطی از درمان ناامید نشود.

پیامبر اکرم میفرمایند: خداوند برای هردردی درمانی قرار داده است غیر از مرگ  (کنزالاعمال ج10 ص5 ).

 

اهمیت آموزش طب

با اندکی تأمل در می یابیم که انسان برای درمان مریضی باید سراغ علم طب برود تا با شناخت بیماری به درمان آن بپردازد و این ضرورت در کلام معصومین نیز وجود دارد وبا وجود فراوانی روایات و توصیه به آموختن علم آشکار می شود که انسان موظف است علم را بیاموزد و درباره آموختن علم پیامبراکرم میفرمایند: طلب العلم فریضه علی کل مسلم ومسلمه (یاد گرفتن علم بر هر مسلمانی اعم از زن و مرد واجب است )

و در کلام پیامبر علم به چهار دسته تقسیم شده است :

1-علم فقه برای آموختن دین

2-علم طب برای حفظ سلامتی بدن

3-علم نحو برای فصاحت درکلام

4-علم ستاره شناسی برای شناخت زمان

اما با توجه به اینکه علم نحو وستاره شناسی کارائی زیادی برای عموم مردم ندارد در حدیثی دیگر علم را به دو دسته تقسیم می کنند  1-علم دین 2-علم طب

پیامبر اکرم می فرمایند: العلم علمان علم الادیان و علم الابدان(علم بر دو قسم است علم دین و علم طب)

هر مسلمانی برای خیر دنیا وآخرت باید خود را موظف به یادگیری این دو علم بنماید

چرا که هر فردی که ازعلم طب اطلاعی نداشته باشد بعد از گذشت مدتی گرفتار امراض مختلف می شود واین بیماریها باعث میشود از انجام امور دیگر زندگی بازماند

برای جلوگیری از بروز این مشکل باید هر فرد ابتدا ساختمان بدن خود را بشناسد و نیازهای اصلی بدن خودش را بداند که برای دسترسی به این مهم باید سراغ علم طب برود.

 

 علم طب

تعریف: مجموعه اطلاعاتی است که هر فرد به وسیله آن حالات جسمی خود را در زمان صحت و بیماری بررسی می کند تا در زمان سلامتی سلامت را حفظ کند و در زمان بیماری روش صحیح برای درمان را پیدا کند.

 

موضوع: حفظ تندرستی وپیشگیری از بیماری است

در روایات متعددی توصیه به پیشگیری از بیماری شده است

امام رضا میفرمایند: خوردن همیشگی تخم مرغ سبب پیدایش کک و مک در صورت میشود (طب الرضا )

پیامبر اکرم : آب را به آهستگی بمکید وآن را یکباره سر نکشید زیرا که از آن بیماری جگر پیش می آید ( طب النبی )

امام صادق: اگر آدمی در غذا جانب اعتدال را رعایت کند هرگز مریض نمی شود ( طب الصادق )

 

با وجود تأکیدات معصومین و همچنین کلام خدا که میفرماید بخورید و بیاشامید ولی اصراف نکنید معلوم می شود که انسان با بصیرت باید با فکر و تأمل و نیاز بدن خود غذا بخورد و برای پیدا شدن این بصیرت لازم است که ابتدا با مزاج و خصوصیات خاص بدن خود آشنا شود و سپس با توجه به نیازهای بدن از تغذیه مناسب استفاده کند .

توجه: تغذیه جسم تنها از طریق خورد وآشامیدن تامین نمیشود بلکه مقداری از تغذیه جسم بوسیله چشم (دیدن مناظر زیبا  نگاه محبت آمیز به پدر ومادر و اطرافیان) گوش (شنیدن کلمات زیبا ) بینی (بو کردن رائحه خوش گلها) لامسه

(دست دادن معانقه کردن افرادی که دوست دارید) که با انجام هر یک از موارد فوق حالت خوشی به انسان دست داده باعث شادابی وطراوت روح و جسم میشود و انسان آگاه در زمان نیاز از هر یک از موارد فوق بهترین بهره را خواهد برد.

و برای شناخت این نیاز احتیاج به علم مزاج شناسی دارد.

 

مزاج

همواره تفاوت بین افراد توجه ما را به خود جلب می کند برخی بچه ها غذا خوب نمی خورند و برخی خوش اشتها هستند بعضی لاغر و بعضی درشت اندامند برخی افراد شجاعند و برخی ترسو عدهای زود عصبانی می شوند و عده ای خیلی صبور وآرامند برخی سخاوتمند و ولخرج وعده ای برای یک ریال هم حساب و کتاب دارند  بعضی پر انرژی و بعضی کم انرژی  برخی از اطرافیان خود اشکال می گیرند و به مسائل جزئی فکر می کنند ولی عده ای به راحتی از کنار مسائل جزئی می گذرند.

راز تفاوت ها

تفاوت افراد بفرموده امیر المومنین این است که : خداوند انسان را مخلوطی از رنگهای گوناگون وچیزهای همانند وسازگار ونیروهای متضاد ومزاجهای گوناگون شامل :

گرمی  سردی تری وخشکی قرار داد (خطبه اول نهج البلاغه).

تعریف مزاج: مزاج درلغت بمعنی درهم آمیختن است و در طب سنتی مخلوط شدن چند عنصر بایکدیگر به گونه ای که از ترکیب آنها کیفیت جدیدی بوجود آید مثل اینکه از ترکیب چهار عنصر آب خاک وآتش چیز جدیدی مثل آجر بوجود آید.

تغیر مزاج در بدن انسان از طریق تغذیه بوجود می آید.

چرا که امام صادق به مفضل می فرمایند : وقتی که غذا وارد معده شد به صورت کشکاب درآمده و برای طبخ ثانی از طریق عروق مربوطه در روده ها  به کبد میرود.

و پس از هضم ثانی به صورت سودا صفرا بلغم وخون دربدن جریان میابد.

پس افراد بسته به نوع تغذیه وآب و هوای محیط وچیزهای دیگر دارای یکی از این چهار مزاج می شوند.

 

هروقت میزان پراکندگی مواد چهارگانه صفرا و دم و بلغم و سودا در بدن به تناسب وجود داشته باشد فرد دارای مزاجی معتدل خواهد بود.

زمانی که مقدار صفرای موجود در تن فرد به نسبت فرد معتدل افزایش یابد فرد دارای مزاجی صفراوی خواهد بود.
زمانی که مقدار دم موجود در تن انسان نسبت به فرد معتدل افزایش یابد فرد دارای مزاجی دموی خواهد بود.
و زمانی که مقدار سودای موجود در تن انسان نسبت به فرد معتدل افزایش یابد فرد دارای مزاجی سوداوی خواهد بود . بدین ترتیب از ترکیب مواد چهارگانه در تن انسان تیپ‌های متفاوتی پدید می‌آید که به تناسب میزان گرمی و سردی و خشکی و تری موجود در بدن آنها ، درشتی ، خردی، باریک اندامی و چاقی و لاغری و سایر ویژگی‌های ظاهری ایجاد می‌شود.

 

راههای شناخت مزاج افراد مختلف

بلغم

افراد بلغمی به علت سردی این مزاج دارای رنگ پوست روشنی می‌باشند از جمله موهای بور یا سفید و پوست بور و روشن و یا حتی پوست سفید از نشانه‌های افراد بلغمی است.

به طور کلی پوست و مو بهترین و راحت‌ترین راه برای شناخت مزاج افراد است و موی تیره و خشن نشانة فردی با مزاج گرم و موی روشن و نازک (لخت) نشانة فردی با مزاج سرد است. [دم و صفرا گرم هستند، سودا و بلغم سرد هستند] . افراد بلغمی علاوه بر پوست و موی روشن و شفاف دچار چاقی شکمی و مقداری هم چاقی از ناحیة پهلو می‌باشند که البته با تعدیل بلغم خود و روی آوردن به مصرف موادی که گرم و خشک هستند مثل خرما و زیره  و... می‌توانند از چاق شدن مفرط جلوگیری به عمل آورند و با مصرف مواد مسهل و تخلیه روده و معده از چاقی خود بکاهند.

افراد بلغمی غالباً از نفخ معده و سردی سر دل رنج می‌برند که می‌توانند با تجویز پزشک معالج، با ترک سردی‌ها مثل آب خوردن قبل و بعد غذا حداقل بمدت نیم ساعت و مصرف گرمی‌جات مثل عرق نعنا و رازیانه به سلامت معده و به طور کلی سلامت جسم خود کمک کنند، چون  منشأ تمام بیماری‌ها در معده نهان است و با سلامتی معده تمام امراض از بدن دفع خواهد شد. (طب اسلامی خون + معده را منشأ سلامتی و بیماری می‌داند) در منابع طب اسلامی از یبوست [به عنوان یکی از امراض معده] به ام الامراض تعبیر شده است و لذا بهترین راه استفاده از مسهل و تخلیه معده میباشد که در منابع طبی، روش‌های قی و تنقیه پیشنهاد شده است (میزان بلغم در انسان سالم یک درصد است).

 

مشخصات  افراد بلغمی

بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد بلغمی:

1- گرایش به علوم عقلی و ریاضیات. 2- حسابگر و محتاط 3- بد بهار و بد زمستان 4- منطقی و عاقل 5- میانه‌‌رو، محتاط و گاهی ترسو 6- تجارت پیشه 7- آرام ، منزوی و دارای حرکات کند 8- گذشته نگر 9- ظریف و ریزبین و حساس 10- منظم و دقیق 11- دارای استعداد افسردگی 12- بدون استعداد ریسک 13- اهل سازش و بی اراده 14- درون گرا و منفی‌باف 15- نیازمند محبت 16- کینه‌توز   17- فراموش‌کار و کندذهن 18- بی علاقه به یادگیری  19- میل و توان جنسی بسیار کم  20- راحت و بی قیب اکثر مسایل

علایم پوستی افراد بلغمی:

دارای پوستی نرم و مرطوب ، غالباً سرد، دارای منافذ ریز (تعرق کم) رگ های پنهان دارند، رنگ پوست سفید، سفیدی چشم، سفید بی حال، مردمک آبی و روشن دارای موهای نرم و نازک و لخت با رنگ زرد ، بور و خرمایی روشن و سفید و غالباً بدن افراد بلغمی بی مو میباشد.

علایم گوارشی:

دهانی بی مزه ، مرطوب و پر آب دارند، اشتهای زیاد و خوراک فراوان دارند، توان هضم غذا در آنان کم است، معده نفاخی دارند، گاهی یبوست دارند و گرایش به شیرینی و شوری دارند به میزان زیاد
گرایش به ترشی و بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد. اگر بلغمی در سر اضافه شد بلاهت و حماقت ایجاد می‌کند که در اثر افزایش سردی در سر است، تمام داروهای افزایش حافظه گرم هستند ، اوج سردی در مغز آلزایمر پدید می آورد(البته سرد و خشک).

اگر بلغم در خون نباشد تنفس انجام نمی‌گیرد افراد بلغمی نباید سردی‌جات را به تنهایی میل کنند همراه با گرمی میل شودروغن نباتی، کره گیاهی، نوشابه، برنج، گوشت گاو، سوسیس و کالباس و فرآورده‌های این چنینی بلغم زا هستند و افراد بلغمی از این گونه مواد باید پرهیز کنند.

 

 

دم
 به افراد صاحب این مزاج، دموی گفته می‌شود. دم به معنای خون بوده و مزاج دموی بدین معناست که در بین اخلاط اربعه فرد، میزان دم غالب بر سایر اخلاط است. در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشد در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده و توصیه شده در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشد.

در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده و توصیه شده که زنان باردار در ماه پنجم و ششم دوران بارداری حجامت کنند تا فرزندانی با مزاج دموی داشته باشند. خون از آنجا که گرم و تر است افراد با مزاج دم غالباً بدنی با حرارت بالا و پوست مرطوب دارند. معمولاً بیماری‌های افراد دموی به علت کثرت خون و یا اصطلاحاً قلیان (جوشش) خون پیش می‌آید که حجامت در این افراد می‌تواند بهترین راه درمان بیماری‌ها، از جمله میگرن و سینوزیت باشد، ضمن این که بیشتر، گرفتگی در افراد دموی به علت گرمای خون پیش می‌آید. شاخص‌ترین علامت ظاهری افراد دموی برجسته بودن رگهای بدن به خصوص پشت دستان فرد می‌باشد.
افراد با مزاج دم معمولاً مشکلات جنسی دارند که باز بهترین درمان برای آنها حجامت  است.
 

مشخصات افراد دموی

بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد دموی:
1- علاقه به ادبیات 2-  استعداد شاعری 3- علاقمند به طبیعت  4- اهل عشق و محبت 5- بلندپرواز 6- دوراندیش 7- اهل خیر و معنویت 8- خوش اخلاق و خوش رو 9- شجاع و جسور 10- دارای توان ریسک 11- اعتماد به نفس بالا 12- سخاوتمند 13- تنوع طلب و بی علاقه به کار تکراری 14- معمولاً بی نظم 15- نوع دوست 16- معمولاً بدحال در تابستان 17- دارای هوش و حافظه قوی 18- میل و توان جنسی فراوان 19- چالاک و پرانرژی 20- مستعد شقاوت آنی

علایم پوستی افراد دموی:

پوست نرم، مرطوب و گرمی دارند، منافذ پوستی درشتی دارند که از علایم منافذ درشت خوب عرق کردن است. رگهای دست آشکار و برجسته است، رنگ پوست گندم‌گون یا گلگون است رنگ چشم (سفیدی) با گرایش قرمز است ، رنگ مردمک میشی تیره و سیاه است موی سر: درشت و قابل انعطاف و دارای پیچ درشت است، رنگ مو: سیاه خرمایی تیره و روشن و معمولاً پر مو هستند.

علایم گوارشی:
مزه دهان:‌ شیرینی صبحگاهی است، دهانشان کم رطوبت است و کم تشنه می‌شوند. اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی کم دارند و گرایش به شوری هم بسیار اندک است. گرایش به ترشی کم دارند. بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند تمایل به سردی‌ها ندارند ولی تمایل به گرمی‌ها اندکی دارند.
افراد دموی باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک خیار، مرکبات و ماست و... مصرف کنند تا حرارت بدن تعدیل شود. اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شیرینی‌جات از مواد و اغذیه سرد استفاده نکند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، و آفت دهان خواهد شد.

معمولاً بیماری‌های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و رطوبت و به طور کلی افزایش خود خون به وجود می‌آید که حجامت به عنون مؤثرترین درمان برای دموی مزاج‌ها مطرح است. چون دم گرم‌ و تر است و رژیم غذایی مناسب برای دموی‌ها رژیم غذایی سرد و خشک است. مثل  عدس که مزاج سرد و خشک دارند.

صفرا

در لغت به معنای زردی است که در طب جدید به آن یرقان گفته می‌شود که معمولاً اطفال تازه متولد شده در اثر مصرف بیش از حد گرمی‌جات مادران خود، در بدو تولد به آن دچار می‌شوند و اطبا طبق عادت دیرینه با تجویز مواردی مثل شیرخشک که طبعی سرد دارد به درمان این عارضه می‌پردازند.
اما درمان این عارضه در افراد بالغ طبق روایات معصومین: با سه روش انجام می‌شود که عبارتند از: 1- قی 2- تنقیه 3- حجامت که در کنار این سه روش درمانی پرهیز از موارد صفرازا مثل شیر گاو  هم توصیه می‌شود. ضمن این که در بین غذاهای معمول مردم از نخود به عنوان صفرا بر (یعنی ضد صفرا) نام برده می‌شود. در خون حاصل از حجامت افراد صفراوی خون کمرنگ با میزان گلبول قرمز بسیار پایین در اولین لیوان خون‌گیر شده مشاهده می‌شود. چون در روایات و کتب طب سنتی از صفرا به عنوان سم خون نام برده شده است، پونه (سبزی یا عرق آن) در رفع این عارضه بسیار مفید و کارساز خواهد بود. در یک انسان عادی و سالم میزان صفرا یک درصد باید باشد.

 
 

مشخصات افراد صفراوی

بازتاب روانی و رفتاری در افراد صفراوی:
  1-علاقمند به ادبیات و ریاضیات 2- دارای استعداد خشونت و بدخلقی 3- پائییز زمستان را دوست دارند 4- گاهی عاشق و گاهی فارغ 5- گاهی با اراده، گاهی سست 6- گاهی پرانرژی گاهی کم‌انرژی 7- دارای استعداد معنوی به صورت مقطعی 8- تند و تیز و بی قرار 9- گاهی پر جرأت و گاهی آرام 10- پرخاشگر 11- ناآرام و دودل 12- گاهاً باعث رنجش دیگران می‌شود 13- تیزبین و دقیق در برخی ابعاد 14- مقید به اصول ، منظم و حساس 15- آینده‌نگر و گاهاً خیالباف و دقیق در تصمیم‌گیری 16- حاضرجواب و باهوش 17-گاهاً سخاوتمند 18- میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر 19- سریع، چالاک و پرانرژی  20- پرحرف

علائم پوستی صفراوی‌ها:
دارای پوستی خشک و بدون رطوبت، دارای منافذ پوستی درشت، رگهای دست گاهی آشکار و گاهی پنهان هستند، رنگ پوست گرایش به زردی دارد، سفیدی چشم سفید با گرایش زرد است، مردمک چشم میشی روشن است، موی سر، خشک و ضخیم و برجسته است، رنگ مو، سیاه و خرمایی است و صفراوی‌ها غالباً کم‌مو هستند.

علایم گوارشی صفراوی‌ها:
مزة دهان تلخ صبحگاهی است، غالباً دهان خشک و تشنه است، افراد صفراوی کم اشتها هستند، توان هضم غذا بالاست، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی و شوری هم ندارند.
افراد صفراوی غالباً گرایش به ترشی دارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند، تمایل به سردی‌ها دارند و از گرمی‌ها گریزانند.
رژیم غذایی مناسب برای صفراوی‌ها (گرم و خشک) غذاهائی است که سرد و تر باشند مثل هندوانه خیار کاهو آلبالو.

افراد صفراوی غالباً در اثر حجامت تعدیل مزاج یافته و رنگ و رویی به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت، اشتهای آنان با حجامت افزایش می‌یابد.

مشخصات افراد سوداوی

بازتاب‌های روانی و رفتاری افراد سوداوی:

1-علاقمند به حسابگری و مسایل فنی 2- کودن و کوته فکر 3- علاقه‌مند به بهار وتابستان 4- کم احساس و منطقی 5- میانه‌رو و محتاط 6- کم انرژی و مداومت در انجام کار 7- تمایل کم به معنویت 8- ناآرام و همیشه در فکر 9- دارای وسواس و نگرانی و دودلی 10- بدون توان ریسک 11- انتقام‌جو 12- مجذوب نمی‌شود 13- میل جنسی فراوان – توان جنسی کم 14- فکر و خیال فراوان 15- بدبین، حساس، نگران 16- منظم 17- درون‌گرا 18- اهل جدال و جنجال 19- تیزبین و بادقت 20- لجباز

علایم پوستی افراد سوداوی:

پوست خشک و بدون رطوبت و دارای منافذ متوسط، رگ های دست پنهان است، رنگ پوست تیره است، رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره است. رنگ مردمک میشی و قهوه‌ای است. موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است وبدن فرد سوداوی معمولاً کم مو است.

علایم گوارشی افراد سوداوی:

مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان، خشک و کم آب است، اشتها زیاد، ولی خوراک کم است، توان هضم غذا بسیار کم است، نفخ معده فراوان دارند، یبوست دارند، گرایش به شوری و شیرینی دارند، گرایش به ترشی ندارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و تمایل به گرمی‌ها دارند.

رژیم غذایی مناسب با افراد سوداوی:
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی باید از غذاهای سرد و خشک پرهیز کنند و در عوض از غذاهای گرم و تر مثل عسل استفاده نمایند. غذاهای سرد و خشک مثل برنج که بدن را با افت رطوبت مواجه می‌کند، مهم ترین عامل یبوست است. به خاطر دفع رطوبت در میان فصل ها، پاییز فصل سوداست و بهترین فصل برای حجامت افراد سوداوی نیز فصل پاییز است.
از بین نان ها نان سنگک مناسب‌تر از بقیه است. به خاطر وجود سبوس
سودا به معنای سیاهی است و افراد سوداوی باید از مولدات سودا مثل بادمجان و عدس و چای پرهیز نمایند (کمتر مصرف کنند) [سودا استخوان ساز است] تیر کشیدن سر، سردرد سوداوی است و حساسیت به صدا هم از افزایش سوداست یخ، سودا زاست و همه مزاج‌ها باید از آن پرهیز کنند. آب به صورت غیرمستقیم باید سرد شود.در کتاب های طبی قدیمی چنین آمده است: اگر طبیب بتواند شخص سوداوی مزاج را راضی کند هنر کرده است.

 

 

قوانین ارزیابی مزاج‌ها

مجموعه شیرینی‌ها گرم هستند. مجموعه تلخی‌ها گرم هستند(‌به جزکافور). مجموعه مزه‌های شور گرم هستند. مجموعه ترشی‌ها سرد هستند. گس مزه‌ها  سرد هستند مثل مزه خیار ، کاهو. تندمزه‌ها  گرم هستند.

 

درجات گرمی و سردی

مزه‌ها دارای درجات متفاوتی از شیرینی و تلخی و شوری و تندی هستند به همین ترتیب دارای مراتب مختلفی از میزان گرمی و سردی خواهد بود.

مثلا میزان تلخی دم خیار با میزان تلخی نعناء متفاوت است و نعناء تلخ‌تر از دم خیار است. از این جهت نعناء نسبت به دم خیار گرمی درجه 2 محسوب می‌شود. تلخی کدوی حنظل نسبت به نعناء خیلی بیشتر است از این جهت کدوی حنظل گرمی درجه 4دارد.

یا مثلاٌ شیرینی انگور با شیرینی خرما متفاوت است و شیرینی خرما نیز با شیرینی عسل متفاوت است، و شیرینی عسل شبدر با شیرینی عسل آویشن فرق دارد. پس بدین ترتیب مراتب گرمی شیرینی ها نیز متفاوت است ، انگور گرمی درجه 1 و عسل آویشن گرمی درجه 4 خواهد داشت . به همین ترتیب درجات شوری‌ها و تندی‌ها و ترشی ها تعیین می‌شود.

 

بعد دوم شخصیت انسان

درطبیعت رکن پنجمی وجود دارد که توان درک خوبی‌ها و بدی‌ها را به نظام هستی می‌بخشد. از این رکن با نام‌های متفاوتی در منابع یاد می‌شود، جوهر، نفس، روح الهی نام‌های دیگر این رکن هستند. آنچه مورد توجه است این است که انسان نیز دارای روح‌الهی است – چهار ماده‌ای که ذکر شد بنام صفرا، دم ، بلغم و سودا عناصر مادی نظام خلقت بدن انسان هستند و از آنها ساختار مادی بدن پدید می‌آید. از هضم و جذب غذا در بدن انسان خون تولید می شود و این خون دارای ترکیباتی است که بخشی از آن محلول و بخشی دیگر غیر محلول و به شکل بخار است، مواد محلول را خلط می‌نامیم و مواد بخاری را روح می‌نامیم . این بخارها ترکیب ، خاصیت و شکل‌ها و مزاج متفاوتی به خود می‌گیرند ( مانند گاز سرکه و بوی عطر) و در اندام مختلف جا می‌گیرند. این بخارها را نیز روح می‌نامیم منتهی این ارواح ، ارواح مادی هستند. آن بخاری را که در قلب جایگزین می‌شود، روح حیوانی و آن بخاری که در کبد لانه می گزیند روح نباتی و بخاری که در مغز پدید می‌آید را روح نفسانی و بخاری که در اندام جنسی بروز می‌کند روح جنسی نام گذاری میشود.
این بخارات بطور همیشگی در بدن وجود دارند و ابزار حیات و تحرک مادی بدن هستند، علاوه بر این بخارات که آنها را ارواح مادی نامیدیم ، یک منبع قدرت و درک دیگری نیز در بدن وجود دارد که بعداز چهار ماهگی پس از شکل گیری جنین در بدن رسوخ می‌کند و از طریق روح حیوانی در سراسر بدن منتشر می‌شود و با انسان می‌آمیزد ، و انسان را کامل می‌سازد و با آن انسان ، انسان می‌شود و نسبت به سایر حیوانات برتری می‌جوید، و با آن خیر و شر را درک می‌کند.

این توانایی در حال خواب در بدن نیمه فعال است و در حال بیداری کاملاٌ فعال است. در زمان تعادل اخلاط چهارگانه با تمام قوا و کامل بر تن جاری است و در زمان عدم تعادل قوا تسلطی ناقص بر بدن دارد، به این توانایی می‌گوئیم روح انسانی. روح انسانی تا زمانی که گرمی اخلاط چهارگانه و بخار ارواح چهارگانه در بدن وجود دارد، در بدن حضور دارد. وزمانی که تمامی بدن به سردی گرائید از بدن خارج می‌شود. از این زمان دوران مرگ تن شروع می‌شود ولی زندگی روح انسانی خارج از تن ادامه دارد.

آیا رفتارها و پندارها هم مزاج دارند؟
علاوه بر مزاج گیاهان و حیوانات ، فصل‌ها ، زمان‌ها ، شب و روز، موقعیت‌های جغرافیایی متفاوت ، مکان‌ها ، دریاها، جنگل‌ها، کوهستان ، کویر، دشت زیبا، زندان ، محل انجام رفتارهای زشت و محل انجام کارهای خیر و نیکو – همه دارای مزاجی از جنس گرمی و سردی هستند.
شادی و غم ، تکبر ، حسرت ، نفرت ، حرص وآز، بخشایش ، تواضع ، نوع دوستی و مهربانی و خشونت و تمامی رفتارها ، پندارها، و حتی مجموعه شنیداری ها نیز دارای مزاجی از نوع سردی و گرمی هستند، مانند اینکه غم سرد است و شادی گرم ، کلمات امیدبخش گرم هستند، و صداهای ناامیدکننده سردی به تن و روان می دهند دوستی ها گرمند و خشونت و دشمنی‌ها سردند. درک رفتارها و پندارها و بوها و درک مناظرزشت و زیبا و مزاج نیکی‌ها و پلیدی‌ها از طریق روح انسانی به بدن منتقل می‌شود. و می‌تواند به بدن گرما ببخشد، و یا سردی عطا کند. از این رو پنداری منفی می‌تواند اشتهای انسان را کور کند – و ضربان را کاهش دهد. و کارآیی بدن را به حداقل برساند- و امید موفقیت می‌تواند ضربان را افزایش دهد، به انسان نشاط بدهد- و توان و انرژی انسان را چند برابر نماید حرص وآز می‌تواند موجب بروز بیماری گردد. ریاکاری می‌تواند انسان را خسته کند – صداقت و یکرنگی شجاعت می‌آفریند- بخشندگی آسودگی خاطر و نشاط روح و روان و پرکاری جسمی ایجاد می‌نماید. دل بستگی رنج آور و وارستگی نجات بخش است.

مزاج غذاها چگونه ارزیابی می شود؟

هرگاه مصرف غذایی در فرد معتدل گرمی ایجاد کردآن غذا گرم است و اگر سردی پدید آورد آن غذا سرد است و به همین ترتیب اگر ایجاد خشکی کرد و موجب افزایش رطوبت شد یعنی غذا گرم و خشک یا سرد و تر است.

غذاهای گرم و تر

غذاهایی که ذکر میشود  غذاهای گرم و تر هستند یعنی در بدن گرما و رطوبت پدید می‌آورد و موجب خون سازی می‌شوند. قبل از طرح نام آنها به این نکته توجه می‌دهیم که هر کدام از این غذاها دارای درجه‌ای از گرمی هستند و نمی‌توان رتبه بندی دقیقی از آنها ارائه کرد.

انگور – خربزه – موز- توت سفید- سیب- خرمالو- کشمش – خرما- توت خشک- شکرسرخ

غذاهای سرد و تر یا غذاهای بلغم زا

سبزیجاتی که موجب تولید بلغم می‌شود- عبارتند از کاهو ، گشنیز، شاتره ، خرفه ، کاسنی ، اسفناج.
میوه های سرد و تر عبارتند از خیار، گوجه فرنگی ، گوجه سبز، آلو، گیلاس ، توت فرنگی ، زرشک ، هندوانه ، کدو، ترشک ، زالزالک ، کیوی ، پرتغال ، لیموترش، گریپ فروت ، انار ترش.
دانه‌ها و بذرهای سرد و تر عبارتند از جو ، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی ، عدس ، ماش ، اسفرزه ، تخم خیار ، تخم کدو ، بذر کتان لبنیات سرد و تر ، همه شیرها سرد و تر هستند ، شیرگاو سرد و تر است ، شیر گوسفند سرد است ، پنیر تازه سرد است، گوشت‌های سرد و تر عبارتند از گوشت ماهی ، گوشت گاو، گوشت اردک ، غاز ، گوشت مرغ ماشینی ، گوشت گوساله، گوشت‌های سرد و خشک ، گوشت بز ، گوشت گاو.

غذاهای سرد و خشک
غذاهایی که پس از هضم و جذب در بدن انسان موجب بروز سودا می‌شوند و از خود خلط سرد و خشک بجای می گذارند. این غذاها را به ترتیب ذیل معرفی می کنیم.
سبزیجات سرد و خشک عبارتند از گشنیز ، کلم ، تره ، سماق.
دانه‌های سرد و خشک عبارتند از باقالی ، عدس ، خشخاش.
میوه های سرد و خشک عبارتند از تمشک ، غوره خشک ، خرمالوی کال، پوست هندوانه، هندوانه نارس.
 
غذاهای خون ساز یا دم زا
درطب سنتی ایران و طب اسلامی تمامی غذاهای گرم و تر غذاهای خون‌ساز هستند اعم از میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌ها، لبنیات و فرارده‌های دامی و گوشتی.

غذاهای گرم وتر
سبزیجات گرم و تر عبارتند از پونه، نعناء، ریحان ، شاهی ،‌طرخون ، پیازچه ، پیازقرمز،  تربچه،
میوه‌های گرم و تر ، انگور ، انبه ، انار شیرین ، خرما ، موز، سیب ، گلابی ، زیتون،
دانه های گرم و تر ، گندم ، نخود  ، کنجد ، سیاه دانه ، لوبیا ، گرم و تر هستند.

لبنیات و فرآورده‌های گوشتی گرم و تر ، روغن حیوانی گرم و تر ، روغن زیتون ، روغن کنجد، روغن سیاه دانه ، گرم و تر هستند، گوشت گوسفند گرم و تر است ، گوشت شتر گرم و تر ،  تخم مرغ گرم و تر است ، سفیده سرد و زرده گرم است ، تخم گنجشک و کبوتر گرم‌تر از تخم مرغ محلی ، تخم اردک سردتر از تخم مرغ ، گوشت پرندگان آبی سردتر از گوشت پرندگان دیگر است.

در پایان یادآور می شوم اگر انسان پس از شناخت بدن خود نیازهای غذائی مورد نیاز را در حد اعتدال استفاده کند بهره بیشتری از فرصت زندگی دراین دنیا را خواهد داشت.

 

جعفرعلیجانی